Món cơm này đã có từ lâu đời tại mảnh đất cố đô. Tương truyền xưa đức vua cải trang làm thường dân đi thăm thú cảnh đời, tối khuya tá túc tại nhà một bà góa già. Do hoàn cảnh cơ hàn, khó khăn nên bà góa chỉ có thể chọn ra một chén cơm trắng cùng một ít rau các loại xếp vào chiếc đĩa đặt bên chiếc đèn dầu cho vua dùng. Vua đói và mệt nên ăn ngon lành hết sạch chén cơm của bà, sau về cung cứ lưu luyến mãi mà sai đầu bếp thêm các nguyên liệu chế biến lại để dâng vua. Sau đó, ngài đặt cho món cơm đó cái tên Âm phủ.

Nhưng có nhiều giả thuyết lại cho biết Cơm âm phủ ra đời vào giai đoạn (1914 – 1918), do một doanh nhân thuộc vào hàng vọng tộc là Tống Phước Kỷ sáng kiến mở ra. Quán dựng ở vùng đất vắng, lại thường mở tới khuya phục vụ khách chủ yếu là người đi xem tuồng, hội, ca, múa…, trong quán chỉ trang bị một chiếc đèn dầu cháy leo lắt, lại chỉ bán độc món cơm bình dân trộn lẫn với thịt nạc, rau củ quả, ăn kèm nước chấm đủ ngũ sắc (trắng, xanh, vàng, đỏ, đen) nên khách hàng vui miệng mà gọi tên món cơm quán ấy là Cơm âm phủ, dần thì cái tên "Âm phủ" cũng thành tên quán.

Ngót gần thế kỷ, lưu truyền đã đến đời thứ 4, quán Cơm âm phủ vẫn là một trong những quán ăn hấp dẫn bậc nhất đất cố đô.

Ngày nay, món cơm bình dân lạ tai này đã trở nên phổ biến, không chỉ ở Huế mà còn ở nhiều vùng miền khác. Lần đầu tiên thấy tên Cơm âm phủ trong thực đơn, ai ai cũng tò mò và muốn khám phá cho kì được. Và rồi ngạc nhiên, thích thú khi món ăn có cái tên huyền bí pha chút rờn rợn ấy lại đẹp mắt và ngon miệng vô cùng. 

Chế biến món Cơm âm phủ không khó, quan trọng là chuẩn bị đầy đủ các nguyên liệu như trứng chiên, nem chua, chả giò, thịt nướng, dưa leo, tôm tươi rang...rồi khéo léo xắt ra thành từng sợi nhỏ. Kế đó, lấy một chén cơm được ép khuôn chặt cho vào giữa đĩa, sắp xếp các nguyên liệu xung quanh cơm riêng biệt, đối xứng qua nắm cơm rồi tiếp tục thêm rau, ngò. 

Ăn kèm với Cơm âm phủ không thể thiếu một chén nước mắm có pha tỏi, đường, nước cốt chanh. Tất cả hòa quyện vào nhau tạo nên một món ăn đa sắc, đa vị và đẹp mắt. Thuở bạn đầu, đây có thể coi một phát kiến về "đồ ăn nhanh“ để đáp lại một nhu cầu tiện, rẻ, đủ mau của những khách ăn vội vã về khuya, thay vì làm nhiều món nóng sốt khác nhau nhưng không thể phủ nhận sự tổng hòa về màu sắc và nguyên liệu các món ăn đã nmang tới một món ăn tinh tế, hội tụ đủ cả ngũ hành âm dương, gây háo hức cho người thưởng thức.

Khác với cách ăn thông thường của người Việt chấm từng món đồ ăn vào bát nước chấm, bát nước mắm trong đĩa Cơm âm phủ phải được rưới đều và trộn đều với cơm cùng các loại thức ăn trước khi thưởng thức. Có như vậy mới thưởng thức được hết cái hay cái ngon của các hương vị.

Trước kia, Cơm âm phủ thường dành cho những người lao động đêm, họ thường phải ăn no, chắc bụng để đủ sức lực cho những giờ mưu sinh nhọc nhằn nhưng bây giờ, từ những người lao động phổ thông tới dân công chức đều tìm đến món cơm này. Món ăn rất Huế, vừa giản dị, vừa phảng phất phong cách cung đình, chắc chắn sẽ là một trải nghiệm thú vị cho bất kì ai.

Hiện nay, du khách đến Huế có thể ghé quán Cơm Âm Phủ tại địa chỉ 51, Nguyễn Thái Học, phường Phú Hội, thành phố Huế.